Od kilku lat regularnie pojawiają się w mediach doniesienia o przełomie w pracach nad stworzeniem uniwersalnej szczepionki przeciwko grypie – takiej, która daje odporność na całe życie lub przynajmniej kilkanaście i lat i w związku z tym nie trzeba jej przyjmować corocznie. W styczniu tego roku naukowcy z Master University oraz Icahn School of Medicine at Mount Sinai w Nowym Jorku, poinformowali na łamach Journal of Virology o odkryciu nowej klasy przeciwciał aktywnych wobec szerokiego spektrum wirusów grypy.
Grypa jest chorobą zakaźną wywoływaną przez trzy typy wirusa – A, B i C. Charakterystyczną cechą budowy wirusa grypy jest obecność otoczki lipidowo-proteinowej złożonej z dwóch rodzajów białek: hemaglutyniny (H) i neuraminidazy (N). W przypadku wirusa A – odpowiedzialnego za epidemie i pandemie grypy – wyróżnia się aż 16 podtypów białka H i 9 podtypów białka N. Łącznie daje to możliwość istnienia aż 144 różnych kombinacji. Tak ogromna zmienność antygenowa wirusa A niezwykle utrudnia opracowanie szczepionki, której jednorazowe podanie chroniłoby przed zachorowaniem na grypę przez dłuższy czas. Obecnie, konieczne jest powtarzanie szczepień przeciwgrypowych co roku, za każdym razem z użyciem szczepionki aktualnej na dany sezon epidemiczny, produkowanej na podstawie prognoz ekspertów ze Światowej Organizacji Zdrowia. Skuteczność szczepień przeciwgrypowych zależy zatem w dużej mierze od trafności przewidywań WHO. Przykładowo, w tym sezonie epidemicznym (2014/2015) eksperci nie trafili. Jak podało na początku grudnia 2014 r. amerykańskie Centrum Prewencji i Kontroli Chorób (Center of Diseases Control and Prevention), skuteczność tegorocznej szczepionki przeciwko grypie sezonowej wynosi tylko ok. 23%. W przeprowadzonej przez ekspertów CDC analizie, w mniej niż połowie próbek pobranych od Amerykanów chorujących na grypę sezonową pomiędzy 1 października a 22 listopada 2014 r. obecne były wirusy zgodne z wyprodukowaną w tym roku szczepionką.
Ale nawet, jeśli eksperci prawidłowo wskażą dominujący w danym sezonie szczep wirusa, to wciąż możliwe jest zetknięcie się z innym jego wariantem i dlatego część osób zaszczepionych szczepionką sezonową także choruje na grypę. Generalnie, szacuje się, że szczepionka sezonowa zmniejsza liczbę zachorowań na grypę o 15-70% w zależności m.in. od wieku szczepionych osób. Najskuteczniej szczepienia przeciwgrypowe działają u zdrowych osób dorosłych. Wśród dzieci i osób starszych są mniej efektywne, gdyż wywołują mniejszą odpowiedź immunologiczną, co wynika bądź niedojrzałości (w przypadku dzieci) bądź ze słabszego funkcjonowania (w przypadku seniorów) układu odpornościowego.
Opracowanie tzw. uniwersalnej szczepionki przeciwgrypowej o szerokim spektrum działania i dającej trwałą odporność jest od kilku lat traktowane jako priorytet zdrowotny. W 2013 r. rozpoczął się europejski projekt EDUFLUVAC, finansowany ze środków unijnych, w którym szyki zwarło 7 instytucji publicznych i prywatnych. Celem jest nauczenie układu odpornościowego reagowania na te części wirusa grypy, które są wspólne dla wielu szczepów. Są to m.in. nukloproteina czyli białko znajdujące się w jądrze komórkowym wirusa oraz białko macierzy jądrowej (M). Oba te białka sporadycznie ulegają mutacjom.
Innymi drogami, którymi podążają naukowcy pracujący nad przeciwgrypową szczepionką uniwersalną jest pobudzanie produkcji limfocytów T CD8 w organizmie człowieka oraz sprzęganie podtypów wirusowej hemaglutyniny z innym białkiem – ferrytyną. W jednej szczepionce nie można bowiem zawrzeć wszystkich 16 „surowych” podtypów hemaglutyniny, gdyż wówczas jej działanie byłoby za silne i niebezpieczne dla organizmu. Połączenie z ferrytyną, która wyłapuje żelazo i utrzymuje je w nieszkodliwej dla organizmu formie, powoduje osłabienie działania hemaglutyniny, ale nie zmniejsza jej immunogenności. Dzięki temu można w bezpieczny sposób zaprezentować układowi immunologicznemu jednocześnie wszystkie podtypy tego wirusowego białka.
Ostatnia publikacja z Journal of Virology dotyczy zidentyfikowania w górnych drogach oddechowych i płucach osób zainfekowanych wirusem grypy przeciwciał przeciwgrypowych o szerokim spektrum działania. Jak się zatem okazuje, ludzki organizm jest zdolny do produkowania tego typu przeciwciał, jednak odbywa się to tylko podczas styczności z żywymi, replikującymi się wirusami grypy. Obecnie stosowane szczepionki przeciwgrypowe zawierają inaktywowane, czyli niezdolne do replikacji wiriony bądź wręcz tylko ich części, nie mają zatem szansy pobudzenia produkcji tych przeciwciał. Zdaniem naukowców, szczepionka uniwersalna powinna zawierać zatem wirusy atenuowane, tj. żywe, ale o obniżonej zjadliwości. Badacze mają nadzieję, że szczepionka taka powstanie w ciągu najbliższych 5-7 lat.
Szacuje się, że grypa sezonowa odpowiada za 250-500 tys. zgonów na świcie rocznie, a ok. 3-5 mln zachorowań na ciężki przebieg, nierzadko wymagający hospitalizacji i zakończony powikłaniami.
Broadly-neutralizing anti-influenza virus antibodies: enhancement of neutralizing potency in polyclonal mixtures and IgA backbones, Matthew S. Miller, et al., doi: 10.1128/JVI.03099-14, published online 14 January 2015
More from Publikacje
Pięć najczęściej czytanych artykułów
Stale monitorujemy aktywność naszych użytkowników i obserwujemy, które materiały cieszą się największą popularnością. Analizujemy, dlaczego tak się dzieje, i wyciągamy …
Polityka rolna winna otyłości?
Zła dieta- bogatokaloryczna, zawierająca dużą ilość tłuszczów nasyconych, węglowodanów prostych i soli jest wiodącym czynnikiem ryzyka rozwoju chorób metabolicznych i …
Prewencja kardiotoksycznego efektu trastuzumabu
Na łamach "JAMA Oncology" ukazały się wyniki pierwszego randomizowanego badania dotyczącego zapobiegania kardiotoksycznego efektu trastuzumabu. W badaniu w latach 2007-2011 wzięło …
